Glazen Verhalen
Een Herinneringsraam
het verhaal van een afscheidskado
© 2024 Atelier GlassJohs
Eind 2023 heeft Toonkunstkoor Heerenveen na 18 jaar afscheid genomen van dirigente Pauli Yap. Onder haar leiding heeft het koor concerten gegeven die tot ver buiten Friesland publiek trokken. Bach, Brahms, Handel; Mozart, Rossini, Vivaldi. Het is een greep uit de lange rij componisten van wie werken uitgevoerd zijn.
Bij een afscheid hoort een kado. Een origineel kado. Iets van het koor, uit het koor. Voorgesteld is een herinneringsraam te laten maken. Toen kwam Atelier GlassJohs in beeld... Bij het verwerven van de opdracht hielp het wel dat GlassJohs de tenorpartij zingt in het koor.
Pauli Yap, dirigente van Toonkunstkoor Heerenveen van 2006-2023
N.B. 1 Voor laptop en desktop: iedere afbeelding kan met een klik vergroot worden.
N.B. 2 De site werkt prima op smartphone, maar de lay-out komt beter uit op lap- en desktop.
De ontwerpfase
Samen met kunstenares en koorlid Dineke Hoekstra (GlassJohs vindt zichzelf meer van het ambacht en de techniek) is het ontwerp voorbereid. Een mooie samenwerking waarbij je elkaar stimuleert en bijstuurt.
De research betreft een bezoek aan de plaats waar het Herinneringsraam komt. Dat levert belangrijke uitgangspunten op voor het model, formaat en kleurgebruik. Grijs, groen, aubergine...
Houden we het abstract? Of liever herkenbare elementen: de dirigente, de koorleden, de muziek... haar grote liefde is de piano...
Voor de compositie zijn trefwoorden beweging, muzikaliteit, kleurgebruik.
Hieronder de eerste tekeningen van Dineke waaruit het ontwerp voortgekomen is.
Vervolgens de vertaling naar een ontwerp in glas. De simuleringen zijn met het programma GlassEye ontwikkeld.
Een eerste vertaling in glas. De bassleutel is zichtbaar.
Pianotoetsen toegevoegd. De vioolsleutel is nog verstopt...
Beide sleutels zichtbaar. Het koor ziet er wel erg nederig uit...
De koorleden zijn een stuk menselijker geworden.
G- en F-sleutel op gescheiden balken...
Less is more: alleen de f-lijn en rechts de g-lijn
Finaal ontwerp. Kleuren en glasstructuren kunnen iets gaan afwijken.
Bij het ontwerp
De figuratie toont herkenbaar de dirigente en het koor. Daaronder twee geabstraheerde notenbalken, één met slechts de f- en één met de g-lijn. Beide sleutels lijken door hun grote formaat los gekomen van de balk. Er ontstaat diepte en ze verbinden koor en klavier, twee grote liefdes van Pauli.
In het ontwerp verbindt de dirigente drie lagen: de compositie, het koor als instrument dat de compositie uitvoert en de boodschap die de muziek over wil brengen. Zie ook de drie lagen achter de dirigente.
Zij instrueert met haar rechterhand het koor, maar letten de koorleden wel op? Ze maakt haar dringende gebaar om aandacht: ‘Ik sta hier toch niet voor niets?!’ Tegelijkertijd wijst haar linkerhand naar boven om de nadruk te leggen op de meerwaarde van de muzikale boodschap. Een realistische momentopname uit 18 jaar dirigeerpraktijk.
De uitvoering
Het ontwerp is goedgekeurd en gepresenteerd bij het afscheid in december. De uitvoering zal enkele weken in beslag nemen.
De techniek wordt Tiffany. Hierbij wordt geen lood gebruikt, maar koperfolie. Dit folie wordt om alle randen van de glasdelen gewikkeld, waarna er gesoldeerd kan worden. Maar alles op zijn beurt: hier een overzicht van wat er gebeuren moet.
- werktekening 1:1
- glassoorten samenstellen
- glas snijden
- slijpen
- koperfolie wikkelen
- corrigeren
- solderen
- patineren
- afwerken
Het raam bestaat uit 119 glasdelen, het formaat is 330 x 750 mm. Er worden 15 soorten glas verwerkt.
De werktekening 1:1
De tekening wordt gefixeerd op het werkblad en afgedekt met doorzichtige folie. We zien het spiegelbeeld. Vanaf nu werken we 'omgekeerd'. Glas heeft een voor- en een achterkant: één zijde heeft structuur, de andere is glad. Op het werkblad komt de gladde zijde boven.
Een tweede tekening wordt gebruikt om sjablonen te knippen. Die zijn nodig straks bij het glassnijden.
Glassoorten samenstellen
Atelier GlassJohs beschikt over een paar honderd glassoorten en -tinten. Keus genoeg denk je. Maar telkens blijkt het delicaat om de juiste kleuren en structuren bij elkaar te vinden. Voor dit raam lukt het wonderwel. Er hoeft geen glas 'van buitenaf' aangevuld te worden.
Glas voor 'koorleden' en de muzieksleutels
Rechts: lichtblauw glas voor de notenbalken
Het blijft altijd spannend hoe het effect zal zijn als straks alle glasdelen samengevoegd zijn. Door ervaring valt veel te voorspellen. Grijs, groen, aubergine... geen makkelijke wens. Het is een mooi proces om het geheel zo dicht mogelijk bij het ontwerp te componeren.
Glas snijden
Voor het glassnijden zijn diverse gereedschappen nodig. Een glassnijder, een breektang, een glasknabbeltang. De grootste vriend is de TOYO TC10 glassnijder, een professionele snijder. Deze heeft een reservoir voor snij-olie. Tijdens het snijden wordt via het snijwieltje een kleine hoeveelheid olie afgegeven, zoals de inkt in een balpen. De olie zorgt voor absorptie van kleine glasdeeltjes en maakt het breken makkelijker. Breken inderdaad, want grappig eigenlijk: de glassnijder snijdt niet. Hij doet niet meer dan een snijlijn plaatsen op het glas, via een minuscuul wieltje, geen mesje. Vervolgens wordt het glas langs die lijn gebroken, al of niet met de glasbreektang. Niettemin spreken we over het snijden van glas.
Eén tekening wordt in stukken geknipt, zo ontstaan er sjablonen. Deze gaan op het glas om langs de contouren het glas te snijden. Op de tekening zijn de glasdelen genummerd. De nummers worden overgenomen op het gesneden glas. Zo blijft zichtbaar wat voor- en achterzijde is, en zo komt elk glasdeel op de juiste plaats.
breektang
knabbeltang
glassnijder TOYO TC10
sjabloon op het glas
glasdeel gesneden
sjabloon van deel vd g-sleutel
glasdelen met nummering
gesneden glasdelen, los op de tekening.
Slijpen
Het snijden levert grove contouren op. De glasdelen moeten één voor één langs de slijpmachine om ze hun exacte vorm te geven: precies volgens de tekening.
Er worden slijpkoppen met diverse diameters gebruikt. Kleine holtes en 'binnenbochten' vereisen een slijpkop met kleine diameter, de zg. slijpdoorn. Deze slijten sneller door het geringe slijpoppervlak. Daarom wordt zoveel mogelijk een kop met grote diameter gebruikt, doorsnede tot 29 mm. Overigens kun je snelle slijtage voorkomen door ruim water als smeer- en koelmiddel te gebruiken.
de slijpmachine
koorkleding
deel van de muzieksleutel
pianotoetsen
Garderobe van Pauli
Na 119 glasdelen zwijgt de slijpmachine. Het tafereel ligt als een complete puzzel op het werkblad.
Koperfolie wikkelen
Elk glasdeel moet voorzien worden van een koperfolierand. Op de koperfolie wordt straks de tin gesoldeerd en dan zijn de losse delen verwerkt tot een paneel. Glas varieert in dikte van 2 tot 3,5 mm. Het dikke glas vergt breder tape. Koperfolie is daarom beschikbaar in uiteenlopende breedtes.
dispencer met meer rollen tape
het wikkelen van de folie
Soms komt de tape op het glasdeel. Het wekt de suggestie dat er gescheiden glasdelen zijn
Alle koperkleurige lijnen worden straks vertind. De tin wordt gepatineerd, waarna alle lijnen zwart zijn
Corrigeren
Vóór we gaan solderen worden alle lijnen zorgvuldig nagelopen. Immers, nu alle folielijnen aangebracht zijn, is er een goede voorstelling van te maken hoe het lijnenspel eruit gaat zien. Folielijn nu = tinlijn straks. Met een scalpel wordt waar nodig folie versmald, evt. wordt folie toegevoegd als de lijn robuuster moet. Hier en daar zit een kiertje, dat wordt opgevuld met lood. Een enkel glasdeeltje wordt overnieuw gesneden om het beter te laten passen. De foto rechts is foto-technisch 'omgekeerd' om het beeld goed te kunnen vergelijken met het ontwerp. Sommige koorleden hebben zich verkleed...
Foto links: de folie is aan beide zijden op het glasdeel aangebracht. Het effect is straks alsof ook hier losse delen aan elkaar gesoldeerd zijn.
Deze fase van corrigeren is in belangrijke mate bepalend voor het beeld wanneer straks het paneel rechtop kan staan en het licht erdoorheen gaat.
Nu ligt alles nog los. Het geheel wordt bijeen gehouden door een U-lood strip en pushpins rondom. Het kader wordt later verzwaard met een bredere U-lood rand.
Solderen
Weller soldeerbout en soldeertin
GlassJohs in zijn atelier
Eén zijde is gesoldeerd - voor 't eerst kan het tafereel rechtop
Inmiddels zijn beide zijden gesoldeerd. Het tafereel zit 'op zijn plaats'. Het beoogde effect zal pas optimaal zijn na het patineren: dan zijn de lijnen zwart.
De beoogde plek
Het resultaat tot nog toe. Het meeste werk zit erop. Hier een preview onder omstandigheden die lijken op de definitieve plaats. De tinlijnen zijn nog zilverkleurig; ze lijken zwart door het vele licht van buitenaf.
Een mooie reflectie op het kozijn: een extra als de zon schijnt.
Rand & ogen aanbrengen
Onder het randlood is een stalen strip aangebracht. Die strip loopt met de omgekeerde U-vorm mee tot onderaan beide zijkanten. De ophang-ogen worden aan deze strip gesoldeerd, zodat het gewicht straks aan het 'skelet' hangt, niet aan het zachte lood. Vervolgens wordt de rand aan alle zijden afgedekt met een U-profiel van 8 mm. Alle bewerkingen veroorzaakten één maal een barstje, met een hulptinlijn is deze gemaskeerd.
Patineren & reinigen
Glas en soldeer zitten na het solderen nog onder vloeimiddel. Na een grondige reiniging wordt het raam tweezijdig gepatineerd. De lijnen zijn nu zwart, ze vallen samen met het glas waar dit zwart is. Voor het kapsel en de sleutels is zwart glas met een werking gebruikt. Bij voldoende licht van buitenaf zijn er schakeringen zichtbaar.
De patina is in feite een zuur waarmee aan het oppervlak van lood en tin een versneld oxidatieproces opgang gebracht wordt, bedoeld om lood- en tinlijnen donker te maken. Dit proces wordt gestabiliseerd door na het grondig afspoelen een anti-oxidant aan te brengen. Voor een mooie antracietglans worden de tinlijnen tenslotte met wax ingewreven.
Het werk hangt inmiddels op de bestemde plaats, de werkruimte van Pauli Yap. Een mooie, eervolle opdracht was het.
Standplaats: Hemelum, Friesland
contact | B&B met heerlijk ontbijt | Zuidwest Friesland (bnbhemeltjelief.nl)